به گزارش سرویس بهداشت و سلامت قدس آنلاین؛ سیستم دفع ادرار شامل کلیه ها، مجاری ادرار، مثانه و پیشابراه است که هر کدام در دفع ادرار نقشی دارند. مهم ترین عملکرد کلیه ها، تصفیه خون و فرستادن خون تصفیه شده به اندام ها است. مجاری ادرار مواد زائد را از کلیه ها به مثانه هدایت می کنند. ادرار در مثانه جمع شده و از طریق پیشابراه، دفع می شود.
کلیه ها همچنین تعادل آب و نمک خون را کنترل می کنند و در تولید ویتامین د و اریتروپویتین؛ هورمون تولید کننده گلبول های قرمز از مغز استخوان، دخالت دارند.

سنگ کلیه چیست؟
سنگ کلیه را باید کریستال شدن مواد و ترکیبات محلول در ادرار دانست که در کلیه ها یا مجرای ادرار( پیشراب راه) تجمع می یابند. این ترکیبات به هم می چسبند و سنگ را به وجود می آورند. این سنگ ها اندازه های متفاوتی به شکل دانه های شن تا یک توپ پینگ پنگ دارند. نکته جالب این که هیچ ارتباطی بین اندازه سنگ و مقدار درد وجود ندارد؛ چنانکه گاه سنگ های ریز بسیار دردناک تر از سنگ های بزرگ هستند.
سنگ کلیه بیماری جوامع مدرن امروزی نیست. دانشمندان نشانه هایی از این بیماری را در مصریان قدیم، حدود 7000 سال پیش یافته اند. سنگ کلیه جز دردناک ترین و رایج ترین دردهای دستگاه دفع ادرار به حساب می آید.
برخی افراد تصور می کنند که سنگ کلیه، بخش آسیب دیده یا سفت شده کلیه است؛ در حالی که این طور نیست بلکه تجمع زیاد برخی مواد ادرار که عمده ترین آنها، ترکیبات کلسیم و اسید اوریک است، سنگ را می سازد. سنگ های ریز بدون ایجاد مشکل از مجرای ادرار عبور می کنند، اما سنگ های بزرگتر در کلیه ها می چسبند. تعیین علت دقیق تجمع مواد سنگ ساز تقریبا غیر ممکن است. نوشیدن ناکافی مایعات یا تعریق بسیار زیاد می تواند علل این امر محسوب شوند؛ اما دفع بسیار زیاد نمک در کلیه ها یا برهم خوردن مقدار اسیدیته ادرار نیز باعث اشباع این مواد در خون می شود. دردهای شدید را می توان بارزترین خصوصیات آنها دانست؛ اما با این حال بیماری، هیچ درد و ناراحتی به همراه ندارد و معمولا وجود سنگ ها به طور اتفاقی، تحت آزمایشات دیگر رادیوگرافی مشخص می شود. وقتی که سنگ ها به مجرای ادرار برسند و در آن جای بگیرند، دردها ظاهر می شود. نخستین نشانه های بیماری، احساس درد در پهلوهاست و از آنجا که دردها پایدار نیست معمولا توجهی به آن نمی شود. اما با تشدید درد، وخامت بیماری مشخص می شود. دردها از ناحیه شکم شروع شده و سپس به کشاله های ران، باسن و اندام های تناسلی می رسد.
بزرگترین سنگ های کلیه که به آنها سنگ های مرجانی شکل نیز گفته می شود؛ به بخش داخلی کلیه می چسبند و حالتی شبیه به شاخه های مرجان دارند.
احتمال دفع خود به خود سنگ های ریز( تا حدود 4 میلیمتر) معمولا از طریق ادرار زیاد است. اگر سنگ ها قبل از دفع بزرگ شوند، باعث چسبندگی میزنای و اتساع کلیه به خاطر حجم ادرار می شوند که دردهای شدیدی به نام " قولنج کلیوی" را در پهلوها و زیر شکم در پی دارد. اگر این حالت مدت طولانی ادامه یاید، ممکن است به کلیه آسیب برسد.
به عقیده پزشکان، افزایش بسیار زیاد کلسیم خون به هر دلیلی، می تواند رشد سنگ ها را تشدید کند؛ چرا که معروف ترین نوع سنگ های کلیه " اگزالات کلسیم" است و تقریبا 80% موارد به خود اختصاص می دهد. دیگر انواع سنگ ها با منشا اسید اوره، سیستین یا دیگر مواد به ندرت دیده می شود. با این حال، تجریبات نشان می دهد که رعایت رژیم های کم کلسیم نیز، احتمال تشکیل سنگ را بالا می برد. غلظت کلسیم، این سنگ ها را در پرتونگاری مات نشان می دهد و به وسیله رادیوگرافی شکم می توان آنها را تشخیص داد. سنگ های اسید اوره نیز به خاطر بالا رفتن این ماده در خون به وجود می آید. همچنین ممکن است در 10% موارد سنگ ها، از منیزیوم، آمونیوم و فسفات به وجود آید. به هر حال مکانیسم تشکیل سنگ ها اغلب پیچیده و به عوامل متعددی بستگی دارد که از جمله می توان به سابقه وراثتی، نوع تغذیه و ناهنجاری های اکتسابی متابولیک اشاره کرد. نکته ی دیگر این که سنگ کلیه هیچ ارتباطی با سنگ صفرا ندارد.
آمار نشان می دهد که شمار مبتلایان به بیماری، تقریبا 5% است. احتمال این که یک فرد در طول زندگی مبتلا به این مشکل شود، 10 تا 15% است. از هر ده کانادایی، یک نفر در طول زندگی دچار سنگ کلیه می شود. این رقم در خاورمیانه بیشتر و به 25% می رسد. سنگ کلیه را باید یک بیماری عود کننده دانست که تقریبا در حدود 50% موارد، بیماری طی 10 سال عود می کند. این بیماری در مردان رایج تر است، و بیشتر در بین افراد 20 تا 40 سال و ساکنان نواحی گرم دیده می شود. اما با افزایش سن احتمال در مردان و زنان تقریبا یکسان می شود.

علائم بیماری
سنگ کلیه بیماری است که هنوز علت مشخصی برای آن شناخته نشده و تا زمانی که سنگ مجرای ادرار را نبسته است، نشانه ای ندارد. بیماری ممکن است با دردهای شدید پهلو، حالت تهوع و استفراغ، اضطراب و بی قراری، درد مبهم یا حاد، خون ادراری و در صورت عفونت شدید با تب بروز می کند. قولنج حاد کلیه به عنوان یکی از بدترین دردهای این بیماری شناخته شده است. اما بعضی افراد تا زمانی که در ادرار خون نباشد، هیچ علائم دیگری ندارند که این امر می تواند نشانه زمینه مساعد برای تشکیل سنگ های کلیه باشد.
اگر منشا ایجاد سنگ در مجراهای پایین ادرار باشد، دفع ادرار با مشکل انجام می شود که البته این حالت ندرتا دیده می شود.
در صورت عفونت ادرار ؛ ممکن است فرد ناراحتی های زیر را داشته باشد:
• احساس سوزش هنگام دفع ادرار و نیاز مکرر به دفع ادرار؛
• ادرار تیره یا بدبو؛
• تب و لرز و احساس ضعف.

در صورت ابتلا به سنگ کلیه چه باید کرد؟
اگر مشکل حادی ندارید، در مورد سنگ های کوچک، مصرف مسکن برای تسکین درد و نوشیدن مقدار کافی مایعات برای دفع ادرار می تواند مشکل را برطرف کند. در این موارد داروهایی تجویز می شود که عضلات مجرای ادرار را شل می کند که اتساع این مجاری و در نتیجه دفع ساده تر سنگ را در پی دارد.

تشخیص بیماری
سنگ های کلیه به کمک آزمایشات کامل خون، پرتو نگاری X یا آزمایش های دیگر تشخیص داده می شود. پزشک پس از معاینه، سؤالاتی راجع به سابقه بیمار های کلیه، تغذیه، مصرف دارها، نوع زندگی و سابقه فامیلی از بیمار می پرسد.
آزمایش ادرار برای بررسی خون در ادرار و آزمایش خون به منظور کنترل عملکرد کلیه ها و وجود ناهنجاری های متابولیکی، تجویز می شود. اکوگرافی، اسکن و پرتو نگاری X نیز ممکن است لازم باشد. پرتو نگاری X از کلیه ها، مجاری ادرار و مثانه در اکثر موارد، سنگ ها رانشان می دهد. نوع سنگ هایی که کمتر تشکیل می شوند معمولا به کمک اکوگرافی یا تزریق مواد کنتراست در بین سیاهرگ ها تشخیص داده می شوند. به ندرت نیز ممکن است IRM تجویز شود.

درمان های مؤثر
• بیشتر سنگ های ریز، چند ساعت یا چند روز پس از تشکیل از راه مجرای ادرار دفع می شود. برای راحت تر بودن این روند، پزشک داروهای مسکن تجویز می کند و نوشیدن زیاد مایعات و برخی رژیم های غذایی خاص را تجویز می کند.
• در مورد سنگ های بزرگتر، روش سنگ شکن از حدود 30 سال پیش انجام می شود. این روش غیر جراحی، به کمک امواج با انرژی بالا، سنگ ها به خرده های ریز تبدیل می کند. سپس این خرده ها از راه ادرار دفع می شود. این شیوه در اکثر موارد برای سنگ های کوچکتر از 2 سانتی متر، مؤثر است.
• سنگ های بزرگتر از 2 سانتی متر باید به کمک عمل جراحی خارج شود.
• داروهای مسکن، برطرف کننده اسپاسم و ضدالتهاب در موارد قولنج کلیه تجویز می شود.
• برخی داروها تاثیر مثبتی بر دفع راحت تر سنگ دارند: داروهای مهارکننده کلسیم( یک ماده شیمیایی که عمل یک عامل سازمان دهنده بافتی یا رشد میکروارگانیسم ها را مهار کند)، خصوصا همراه با کورتیکواستروئید.
• " یوریتروسکوپی " ( بررسی دستگاه ادراری از طریق دیدن به کمک آندوسکوپ) و برداشتن به کمک دستگاه های داخلی( سنگ به سمت پایین مجرای ادرار هدایت می شود).

درمان پیشگیرانه
• مصرف کافی مایعات در وهله اول بسیار مهم است زیرا ترکیبات سنگ ساز را در خود حل می کند.
• رژیم های غذایی کم نمک و کم پروتئین تشکیل مجدد سنگ های کلیه را کاهش می دهد.
• اگر مقدار کلسیم بالا علت بیماری شناخته شود، درمان این حالت، عود بیماری را کاهش می دهد. به علاوه، در موارد اوریسمی( مقدار بالای اوره خون) درمان دارویی برای این مشکل، احتمال تشکیل سنگ ها را کاهش می دهد.

فاکتورهای زمینه ساز بیماری:
• مصرف بسیار زیاد مواد غذایی حاوی کلسیم یا اسید اوریک؛
• نوشیدن ناکافی مایعات؛
• انسداد مجراهای ادرار؛
• برخی بیماری های متابولیکی؛
• عود مکرر ادرار؛
• مصرف فوق العاده زیاد ویتامین D یا C؛
• از دست دادن آب بدن به خاطر گرمای شدید، تب یا دیگر علل؛
• بعضی داروها.
گاه نیز نمی توان هیچ علتی برای بیماری تشخیص داد.

منبع:www.ParisMatch.fr